در زبان پارسی، واژه هنر معادل ” فن ” و گاه ” صنعت ” به کار رفته هست .به غیر از آن این واژه به معانی مختلف نظیر : علم ، کمال ، فضل ، زیرکی ، دلاوری ، انصاف ، شجاعت و تقوی نیز یاد شده هست .هنر فرش دستباف ، کاشیکاری ،خوشنویسی و معماری ایرانی بیش از همه چشم گیر هست و در دنیا شهره آفاق هست .
سن فرش ایرانی به زمان کهن هنر و فرهنگ ایرانی بر می گردد. تحسین جهانیان از هنر ایران به خصوص قالی ایران ناشی از سعی ، عشق و ذوق هنری مردم ایران همراه با فرهنگ ملی و پر رمز و راز ایرانیان می باشد .
حدیث فرش ایران ، حدیث عاشقان ناشناخته ایست که هنر خود را که تنها خودشان به مفهوم آن آشنا هستند ، با پیچیدگی بازي کردن نقش و نگاری که با رنگ به آن معنی داده اند افتادگی و خلوص هنرمندان فرش ایران ستودنی هست طوری که آنان حتی از به جا گذاشتن نام و نشان و زمانه خویش بر روی خلق خود پرهیز داشته اند. زمان پر ارتفاع و نشیب ایران ، بخشی از سرگذشت ما ایرانیان ، در اساطیر ، افسانه ها و داستانهای تاریخی سیر می کند .حماسه پرداز بزرگ ایران ، حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی در ابتدای تاثیر ماندگار و بی مشابه خود ،« شاهنامه» درباره تاریخچه گستردنی و رشتن در ایران اشاره دارد و علاوه بر آن بافتن فرش را نیز به طهمورث نسبت می دهد.
نقوش فرش دستباف گاهی پیام دار نوع فرهنگ جاری ،زمان،معماری،اقلیم و زمانه بافت آن می باشد . طرح و نقشه در فرش نشانگر نوع نگاه هنرمندان به محیط و اقلیم و طبیعت پیرامون هست ، نقوش فرش دستباف ایرانی مملو از جهان بینی فلسفی و معنویت صاحب تاثیر در نهایت سادگی جلوه می نماید.
هنرمندان علاوه بر بکارگیری عناصر طبیعی و یا خیالی ، عوامل و پدیده های موثر در زندگی بشری را اعم از وقایع تاریخی ، حوادث طبیعی ، معماری و غیره را به زبان بازي کردن نقش و نگار با مهارت و چیره دستی خاصی به تصویر می کشد .نقوش و طرح های فرش هر کدام نماد و پیام دار معنویت و عرفان می باشند . از انواع طرح های موجود در فرش دستباف می توان طرح اسلیمی ، افشان ، بته ، درختی ، شکارگاه و غیره را نام برد که هر کدام پیامی را می رسانند .
هنر اسلیمی الهام گرفته از پیچ و خم گیاهان و جانوران و درختان و نقشو نگار طبیعی هست . از انواع طرح های اسلیمی می توان دهان اژدری و ماری را ذکر کرد . چون آرایش و شکل ظاهری خطوط این نقوش همچون اندام اژدهای افسانه ای و مار هست ، به همین نام نیز معروفند .
طرح افشان ، برگرفته از گلها و گیاهان و شاخ و برگ درختان و حیوانات می باشد . بازي کردن نقش بته ، نشانه درخت سرو هست . سرو مظهر و نماد سبزی و شادابی بوده که این طرح در خاتم ها ، شال ها ، قالی ، گلیم و حتی در کاشیکاری بناها دیده می شود .در طرح درختی ، بیشتر از درختان سرو ، بید مجنون که نماد حزن و اندوه را تداعی می کند استفاده می شود .
نقوش فرش دستباف
بازي کردن نقش درخت در زندگی آدمی همیشه دارای اهمیت بوده زیرا از درخت سرو می توانستند نیازهای خود را تامین کنند . در جاهایی که درخت نبوده مشابه اقلیم کویری و خشک ، افراد آن مرز و بوم تصویر آن را بر روی صنایع دستی و دست بافته ها می آفریدند .نقشه شکارگاه متشکل از انواع حیوانات از جمله غزال ، گرگ ، شیر ، آهو ، پلنگ و انواع پرندگان هست همچنین از شاخه های درخت و گل نیز بهره جسته که به بازي کردن نقش شکارگاهی حالتی زیبا و دلنشین می دهد .
در بخش های زمینه و حاشیه فرش تصاویر انسانها در حال صید و شکار حیوانات وحشی دیده می شود .گاهی در بعضی از نقوش فرش بازي کردن نقش سیمرغ دیده می شود که سیمرغ پرنده ای افسانه ایست که مظهر ذوب و حل شدگی هست ; مظهر پرداخت پایان عیار و وابستگی مطلق هست که به کبوتر آرامش نیز معروف هست . وجود سیمرغ در ادبیات پارسی و عرفانی و تاملات متفکران ما و نیز /یش از اسلام زمینه دارد . در شاهنامه بنا بر قراین بازي کردن نقش مربی و راهنما یا حضرت جبرییل (ع) را بازی می کند ، سالمند را بزرگ کرده و تربیت می کند و در هنگام نیاز به کمک قهرمانان می شتاید .
در ادبیات پارسی ، ماه مظهری از روی زیبا ، نرگس نماینده چشم ،بنفشه مظهر زلف ، باران نشانی از اشک ، گیسو حکایتی از آبشار ، شب نشانی از گرفتگی ، بهر تاکیدی بر باروری و شادابی و نمادهای دیگر هست که هر یک دلالت بر امری دارد. باغ با اوصاف خاص ظاهری ، نماد بارزی از بهشت موعود هست به نحوی که تشریح لفظی و کلامی آن در قرآن کریم و نهج البلاغه و بعد از آن در حدیث ها و روایت های اسلامی و سپس در دیوانهای شعرای معروف معاصر و متاخر ایران هست .نقوش هندسی موجود در فرش ایرانی در عین سادگی احتمالا توضیح کننده یک بیت شعر، آیه یا سوره ای از قرآن کریم ، داستانی افسانه ای ، تاریخی و یا حدیثی از انبیا باشد. هنر ایرانی سخن و حدیث عشق و معرفت و روحانیت هست و ایران را می توان مهد تمدن و فرهنگ و هنر به شمار آورد .
منبع:irandeserts.com
