انواع فرش دستباف
دوستی با انواع فرش دستباف
فرش دستبافت ایرانی از دیرباز جایگاه ویژه در اقصی نقاط دنیا داشته و به نوعی نماد هنر کشور ایران می باشد. علاقه مندان سراسر دنیا اذعان دارند که برترین قالی های دستبافت جهان متعلق به ایران می باشد.
بشر از زمانی كه خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگي را حس کرد، به فكر داشتن منسوجی بود تا او را در مساوی سرما و سختی زمين محافظت نمايد. پشم و موی حيوانات اولين يافتههای بشر برای برآوردن اين نياز بود و متعاقباً پوست اين حيوانات اولين زيرانداز يا به جمله ديگر، فرش آنها بود.
به دنبال تحول ، بشر آموخت كه می تواند با در هم نمودن و فشردن الياف پشم، زيراندازی ضخيمتر و گرمتر به نام نمد تهيه نمايد و با فراگيری فنون ريسندگی ، نخهای پشمی را توليد نمود و برای اولين بار با ادغام گرایش نخهای افقی و عمودی نخهای پشم، گليم را ابداع كرد و اين سرآغازی بود براي ابداع فرش گرهدار يا پرزدار كه هنر و فنی پيشرفتهتر بود.
در سال ۱۳۲۸ شمسی اولین فرشهای گرهدار به عنوان پوشش اسب و یا در چادر صحرانشینان مورد استفاده قرار گرفته می باشد و سپس در تولید این محصول پیشرفتهای زیادی حاصل شده پژوهشگران عقیده دارند که ابتدا شکوفایی هنر فرشبافی در ایران به قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی بر میگردد.
انواع فرش دستباف
فرش ایرانی از دیرباز معروف و مورد استفاده بوده، سند آن نیز گزنفون زماننگار یونانی در کتاب سیرت کوروش، در بین سالهای ۴۳۰ تا ۳۴۵ پیش از میلاد مینویسد: «ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد قالیچه زیر بستر خود میگسترند.»
تنوع در روش تولید، اندازه، جنس، رنگ و اختلافهای ظاهری و ساختاری همگی سبب شده می باشد که فرش دستباف ایران دارای انواع مختلفی باشد که هر یک نام مشخصی دارد.
انواع فرش دستباف ایرانی
انواع فرش دستبافت از نظر اندازه
متداول ترین اندازه های فرش دستبافت ایرانی 6متر، 9متر، 12 متر و 24 متر می باشد که با توجه به فضای محیط انتخاب می شود.
• قالی: به فرشهایی که در اندازه های ۳×۲ متر،۵/۳×۵/۲ متر،۴×۳ متر،۴×۶ متر باشد، گفته می شود.
• قالیچه: به فرشهایی گفته می شود که مساحت آن از ۴ متر مربع کمتر باشد. اندازه قالیچه های متعارف حاوی ۲۰/۲×۴۰/۱ و ۵/۲×۵/۱ متر می باشد.
• کلّگی: به فرش هایی می گویند که از نظر عرض از قالی کم عرض تر و از نظر درازا از ۴ متر کمتر باشد که در اندازه های ۳×۵/۱ متر،۳×۷/۱ متر و ۷/۳×۲ متر بافته می شود.
• کناره: فرشی می باشد که برای راهروها و راه پله ها استفاده می شود و پهنای آن از ۷۰/۱ تا ۵/۰ متر و طول آنها از ۱۰-۳ متر گوناگون می باشد و در بعضی از موارد استثنائی نیز تا ۱۵ متر و بیشتر بافته شده می باشد.
• ذرع و نیم و ذرع چارک: به فرشهایی که ابعاد آن ۵/۱×۰۴/۱ و ۶۰/۱×۱۰/۱ متر باشد ذرع و نیم گفته می شود. همچنین به فرشهایی که ۳۰/۱×۸۰/۰ متر باشد ذرع و چارک گفته می شود.
• پشتی: به قالیچه هایی که مساحت آنها کمتر از یک متر مربع باشد. متداولترین اندازه پشتی ۹۰×۶۰ سانتی متر می باشد.
• پادری: به قالیچه های کوچکی که اندازه پاگرد در بافته می شود پادری می گویند.
فرش های دستباف به سه نوع شهری ، روستایی و عشایری تقسیم می شوند
انواع فرش دستبافت از نظر سبک محلی
• فرش شهری: یعنی فرشی که در شهرها بافته میشود. فرش شهریباف که به وسیلهی بافندهی شهرنشین بافته میشود، قشنگ می باشد و رجشمار آن بالاست و دارای نقشه و طرح ویژهای می باشد.
• فرش روستایی: فرشی می باشد که به صورت آسان و آغازین در روستاها میبافند. فرش روستایی اکثراً بدون نقشه (ذهنی باف) بافته میشود.
• فرش عشایری: فرش عشایری و ایلی مثل فرش روستایی، آسان و آغازین می باشد با نقوش برخاسته از محیط و زندگی ایل نشینان. فرش ایلی در اندازههای کوچک به صورت زمخت و درشتباف عرضه میشود. کنارهی فرش ایلی، بافتی پیچیده دارد که اغلب در دوریهای معین منگولههای کوتاه پشمی به آن وصل میکنند.
انواع قالی دستباف
انواع فرش دستبافت از نظر شیوهی بافت
انواع فرش دستباف از نظر شیوهی بافت و طرز قرار گرفتن تار و پود، به سه نوع تقسیم می شود :
• فرش پایان لول: یعنی فرشی که قوس گره در پشت فرش، ۹۰ درجه می باشد و شیارهای پشت فرش عمیق می باشد. همچنین تارها با یکدیگر دوری ندارند و بافت آن استوار می باشد.
• فرش لول: در این نوع فرش، تارها به اندازهی یک قطر نخ با یکدیگر دوری دارند. بافت تخت یک پوده می باشد و به شیوهی حصیری بافته میشود یعنی در هر رج، چله زیر و رو میشود و تارها، یکی در میان از پشت قالی دیده میشوند.
• فرش نیم لول: در این نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه می باشد.
فرش دستبافت شهرهای اصفهان، کرمان و تبریز در بین سایر شهر ها همیشه زبان زد بوده می باشد
انواع فرش دستبافت ایرانی از نظر طرح
فرش دستبافت شهر های اصفهان، کرمان و تبریز در بین سایر شهر ها همیشه زبان زد بوده می باشد که عبارتند از:
• فرش دستباف کاشان : از قالی های پرطرفدار در بین ایرانیان قالی دستباف کاشان می باشد این قالی در سطح ایران و جهان شناخته شده می باشد و در طرحها و رنگهای جوراجور به فروش میرسد. زیبایی بیحساب کیفیت بینظیر فرش دستبافت کاشان سبب شده می باشد خرید و فروش توسط مشتریان رونق داشته باشد.
• فرش دستباف تبریز : یکی دیگر از شهرهای مشهور ایران که در تولید قالی دستباف زبان زد خاص و عمومی هستند و طرفداران بی شماری دارد شهر زیبای تبریز می باشد. بافندگاه هنرمند این شهر قالی هایی در طرح ها و رنگ هایی خاص می بافند. ظرافتی که در این نوع فرش وجود دارد در کمترین فرش دستبافتی دیده می شود و از گذشته دور تاکنون شهر تبریر مهد تولید و توزیع انواع فرش دستبافت در طرحها و مدلهای جوراجور بوده می باشد.
• فرش دستباف اصفهان : هنرمندان و بافنده های زیادی در این شهر وجود دارد که به بافندگی فرش می پردازند و فرش هایی با طرحریزی قشنگ و زیبا تولید می کنند.
• فرش دستباف قم : شهر قم نیز در زمینه هنر بافندگی قالی، حرفی برای گفتن دارد. فرش های دستباف قم دارای رنگ بندی خاص با طرح های جوراجور می باشد.
• فرش دستباف نایین : یکی دیگر از شهر هایی که در زمینه بافندگی فرش دستبافت مهارت دارند شهر نایین می باشد. هنر بافندگی فرش در این شهر نیز مشابه شهر اصفهان و تبریز پیشه ای و خاص انجام می شود.
به فرشهایی که پرز و چله آن از ابریشم باشد، پایان ابریشم می گویند
انواع فرش دستبافت ایرانی از نظر جنس
از لحاظ مواد مصرف شده می توان قالی دستباف را در ۵ گروه دسته بندی کرد:
• پشمی: به فرشی که تار و پود آن از جنس پنبه و پرز آن پشمی باشد می گویند. لازم به ذکر می باشد که در میان ایلات و عشایر به جای نخ پنبه از پشم استفاده می شود.
• پایان ابریشم: به فرشهایی که پرز و چله آن از ابریشم باشد، پایان ابریشم می گویند.
• گل ابریشم: در این گونه فرشها در ايفاي نقش ها و دور حاشیه ها به جای پرز پشمی از ابریشمی استفاده می شود و معمولاً چله اینگونه فرشها از ابریشم می باشد.
• کف ابریشم: در زمینه اینگونه فرشها به جای پرز پشمی از پرز ابریشمی استفاده می شود.
• سوف: نوعی قالی می باشد که زمینه آن از پود کلفت و نازک تشکیل شده و ايفاي نقش گل و بوته ها پرز دار می باشد.
انواع طرح های فرش دستبافت
انواع فرش دستبافت ایرانی از نظر طرح
• طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی : این گروه حاوی پایان طرحهایی می باشد که از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارات و کاشیکاریهای آنها گرفته شده می باشد.
• طرحهای شاهعباسی : اساس تمامی طرحهای شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح می باشد. گلهای شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیقی با اسلیمیها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ایجاد میکنند.
• طرحهای اسلیمی : قالب اصلی این طرحها بر پایه گردش منظم و نقوش اسلیمی می باشد. طرحهای اسلیمی دارای انواع و اشکال مختلفی می باشد که خود مورد طبقه بندی قرار میگیرد.
• طرحهای قابی : فرش با اشکال هندسی، مربع و لوزی، شبکه بندی میشود و در داخل هر یک از این منزلها ايفاي نقش مایههایی از قبیل گلدان گل، بته، شاخهٔ گل، درختانی مشابه سرو و بید، پرندگان و … ترسیم می شود.
• طرحهای اقتباسی : اغلب طرحهای این گروه شباهت زیادی به طرحهای فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دارد، ایرانیان با استفاده از هوش و ذکاوت خود تغییراتی در آن به وجود آوردهاند. به همین دلیل به طرحهای اقتباسی معروفاند.
• طرحهای افشان : اشکال و اجزا تشکیل دهنده بیشتر طرحها به صورت پیوسته و بدون انقطاع ترسیم میشود در حالی که در طرح افشان اجزاء تشکیل دهنده طرح به صورت پراکنده و سوا از هم ولی با دوری منظم از یکدیگر طرحریزی میگردند. در این طرح همهٔ بند و گل و برگها در جمله فرش به صورت افشان و پراکنده بوده و هیچکدام از گل و برگها دارای قرینه نمیباشند.
• طرحهای بتهای : از طرحهای معروف و پیروز در طرح قالی، که علاوه بر ایران در هندوستان نیز رواج دارد. اندازهٔ بتهها گوناگون می باشد. گاه آنچنان بزرگ می باشد که چند بته برای کل فرش کافی می باشد ولی در بیشتر موارد بتهها با اندازههای کوچک در صفهای موازی در جمله فرش یا در حاشیهٔ قالی دیده میشوند.
• طرحهای ایلی و عشایری : این طرحها عموماً توسط عشایر ایران بافته میشوند و اغلب نگارهها و تزیینات طرح برگرفته از ذهن قالیبافان می باشد.
انواع فرش دستباف از نظر طرح
• طرحهای تلفیقی : این طرحها به مرور زمانه و با ادغام شدن طرحهای مختلف به وجود آمده اند . برخی از طرحهای تلفیقی به سمت تلفیق زیبا و درست نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند.
• طرحهای واگیرهای : هنگامی که جزء کوچکی از طرح در جمله فرش در جهات طولی و عرضی دوبارهکاری شده و به وسیلهٔ گیره به یکدیگر متصل شوند، به طرح بندی نامیده میگردد.
• طرحهای ترکمن : طرحهای ترکمن در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته میشوند.
• طرح درختی : اشکال درختان و شاخ و برگ و بوتهها، عناصر اصلی این طرح هستند.
• طرحهای شکارگاهی : طرحهای آن نمایش صحنههای شکار و شکارگاه می باشد.
• طرحهای گل فرنگ : کلیه طرحهای این گروه بر مبنای گلهای رنگارنگ چند پر، گلدانهای فرنگی و گلهای طبیعی به ویژه گل رز با رنگهای بینهایت روشن نظیر زرد، آبی و سرخ میباشد.
• طرحهای گلدانی : شکل گلدانی همراه با شاخههای گل، عنصر اصلی و غالب طرح می باشد. اندازههای بزرگ و کوچک با صفهایی موازی تمامی فرش را پوشش میدهد.
• طرح ماهی درهم : طرحی اصیل و زیبا می باشد. درون مایه تشکیل دهندهٔ آن ايفاي نقش ماهی را به یاد میآورد.
• طرحهای محرابی : طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب می باشد. مکانی که در مساجد، مکان نمازگزاردن امام جماعت می باشد.
• طرحهای هندسی : کلیه ايفاي نقش ها از اشکال هندسی می باشد و با استفاده از خطهای زاویه دار ساخته میشوند.
فرشها انواع و اقسام مخصوص خود را دارند که با توجه به کاربردی که برای ما دارند یا مدنظرمان می باشد باید آنها را بشناسیم. با شناخت هرچه بهتر جنس و انواع فرشها میتوانیم به بهترین انتخاب برسیم.
منبع: بیتوته